excursie verslag plantenwerkgroep naar de Brommert-Hasselt

Verslag plantenexcursie 27-04-2023 De Brommert- Hasselt

Foto’s zijn gemaakt door Gonny Sleurink en Niels Jeurink

Deze ochtend op Koningsdag zoeken we de rust op in het prachtige natuurgebied De Brommert bij Hasselt in de uiterwaarden van het Zwarte Water.

Het is even zoeken naar de juiste weg, maar Niels laat zich door geen enkel obstakel tegenhouden. Een hek op de weg. Gonny en ondergetekende stappen uit om het hek even aan de kant te zetten zodat Niels de auto kan draaien. Het is toch duidelijk de bedoeling dat we niet door mogen rijden. Maar Niels denkt hier anders over. Gewoon doorrijden en aangezien teruglopen naar Kampen voor ons geen optie is, stappen we maar weer in.

Bij de ingang van het prachtige gebied parkeren we de auto. Henk uit Hattem is al gearriveerd. Het noteren van de plantjes start meteen, zoals gebruikelijk. Het is zacht lenteweer. Volop vogelgeluiden om ons heen en de weiden zijn een lust voor het oog nu ze vol staan met kleurige bloemen.

Wanneer we na het eerste gedeelte van het pad een bocht naar rechts maken, kijken we uit over velden vol kievitsbloemen, paarse en witte. Ik heb er nog nooit zoveel bij elkaar gezien. En dan zien we nu nog maar alleen de bloeiende planten en niet de 6x zoveel niet bloeiende.

De kievitsbloem, ook wel Wilde of Zwolse tulp genoemd, is echt een plant uit deze streek. De streek langs Overijsselse Vecht en het Zwarte Water. Van alle kievitsbloemen in Nederland wonen er hier zelfs ruim 80% en is het de grootste groeiplaats van Europa.

 

Wetenschappelijke naam van de kievitsbloem is Fritillaria meleagris. Fritillaria was de beker waar de Romeinen mee dobbelden en de bloem heeft een omgekeerde bekervorm. Meleagris wil zeggen dat de kleur van de bloem gevlekt is als het verendek van het Parelhoen. Hoe poëtisch. De Nederlandse benaming komt waarschijnlijk van de gelijkenis van de bloem met het gevlekte kievitsei.

Er is een kleine legende over deze tot de verbeelding sprekende kievitsbloem: toen Christus stierf was de enige bloem in de tuin van Getsemaneh, die zijn kopje niet boog, de zuiver witte keizerskroon (evenals de kievitsbloem uit de leliefamilie)  Een engel daalde uit de hemel en berispte de bloem. Zij bloosde en liet haar kopje beschamend hangen. Sindsdien hebben alle keizerskronen en kievitsbloemen hangende klokjes. Van je familie moet je het maar hebben.

De kievitsbloem heeft een bijzonder kwetsbare levenscyclus. De overstromingen van de uiterwaarden in de winter zorgen voor een klein laagje rivierklei waarin de zaden van de kievitsbloem zich thuis voelen. De overstromingen zorgen er ook voor dat de zaden al drijvend worden verspreid en dat de bodem in februari/maart lang nat en koud blijft, waardoor de grasgroei stilstaat. Kievitsbloem, als bolgewas, kan dan in het voorjaar vanuit de reserves in de bol sneller van start met groeien dan de grassen.

In het voorjaar, als er nog niet veel insecten zijn, zijn het vooral de vroege hommelkoninginnen die zorgen voor de bestuiving. Ecoloog Albert Corporaal uit Hasselt ontdekte dat de hommels worden aangetrokken door lichtreflectie. Het ultraviolet licht weerkaatst via het gras binnenin de bloem. Hierdoor zien de hommels ze als wit-oplichtende lampjes. Hoe witter de bloem hoe aantrekkelijker, want deze heeft meer nectar. De hommel neemt bij het snoepen van de nectar het stuifmeel mee op haar rug. En gaat zo van bloem naar bloem. (bron: “Land van zeearend en kievitsbloem” – Marinus Burgmeijer)

De plant doet er 6-8 jaar over om tot bloei te komen. Het eerste jaar vormt zich een miniatuur knolletje, dat in het tweede en vaak ook in het derde jaar nog maar één blad heeft (zwaardvorm). In de jaren erna vormen zich meer bladeren, het zogenaamde kandelaar-stadium. Kievitsbloemen bloeien ook niet ieder jaar, maar kunnen soms wel 25 – 30 jaar oud worden.

Vroeger werden de bloemen massaal geplukt, maar gelukkig is dat nu uit den boze en zijn de groeiplekken van de kievitsbloem ook verboden terrein. Her en der aan de rand zie je nog wat platgetrapte stukjes grasland, waar een fotograaf de verleiding niet heeft kunnen weerstaan om een prachtig plaatje te schieten.

Op het informatiebord van Staatsbosbeheer lezen we dat je een deel van het jaar een wandeling door het gebied kan maken over een doodlopende landbouwweg van ca. 800 m. lang. Onze plantengroep is niet één van de snelste en geniet van elke spriet.

 

 

 

Behalve de paarse kievitsbloemen staat het weiland vol met gele kruipende boterbloem, paardenbloem  en pinksterbloem.

Langs de sloot dotten dotterbloemen. Leuke vondsten zijn daar ook de grote pimpernel, kraailook en de gulden boterbloem.

Enkele insecten zijn door het warme weer al aardig actief:

 

Op de terugweg, via een bruggetje dat over een aftakking van het Zwarte Water loopt, staan we even te genieten van de rustgevende omgeving. Een prachtig water omzoomd door rietkragen en versierd met gele plomp en witte waterlelies.

In het totaal hebben we 102 soorten wilde planten genoteerd. Dicht bij de parkeerplaats nog de derde boterbloem: de knolboterbloem en een grote hoeveelheid hertshoornweegbree.

Helemaal zen keren we weer huiswaarts.

Foto’s: Gonny Sleurink

Tekst : Ellen van Knippenberg

Notulist van de 102 soorten: Niels Jeurink

Jaarverslag 2022 Plantenwerkgroep

Verslag Plantenwerkgroep 2022
Het was weer een mooi jaar voor de plantenwerkgroep. Na twee jaar konden we eindelijk weer eens
‘gewoon’ op excursie, na twee seizoenen van Corona-beperkingen. Erg fijn! Net als elk jaar waren er
ook in 2022 weer excursies dichtbij huis én excursies op grotere afstand. Met als altijd weer die voor
ons zo vertrouwde, maar toch allerminst vanzelfsprekende combinatie van leerzaamheid en
gezelligheid. We organiseerden vier excursies dicht bij huis en vier verder weg.
Van al deze excursies is hierna een korte impressie te vinden maar komt een veel uitgebreider
verslag met diverse foto’s op de website. De verslagen waren ook al te lezen in de Ratelaar of komen
in één van de komende nummers.
Alle tijdens de excursies verzamelde gegevens komen trouwens terecht bij FLORON en komen
uiteindelijk in de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF). Ze kunnen zo worden gebruikt voor
onderzoek naar het vóórkomen en bedreigingen van wilde planten en voor advies over het beheer
van wilde flora en gebieden. Daarvoor worden alle gegevens in het veld vastgelegd met de app Vera,
steeds inclusief coördinaten en vaak met de mate van voorkomen en foto’s.

27 april 2022 Oldhorst bij Wezep
Bezoek aan het oude landgoed Oldhorst. Oldhorst maakt deel uit van een reeks landgoederen op de
overgang van de zandgronden van de Veluwe naar het open landschap dat ooit kenmerkend was voor
het gebied tussen de Veluwe en de Zuiderzee. We deden met z’n zessen in totaal 164
Waarnemingen. Uit het verslag, van Ellen van Knippenberg: “Het is een prachtig bos om doorheen te
wandelen, vooral in deze tijd van het jaar waarin de vogels druk zijn met het zoeken en verleiden van
een partner. Het zachte weer maakt de zwartkop, boomklever, groene specht, koekoek, mussen,
merels en vinken erg blij. En daar worden wij ook heel vrolijk van. Bosveldkers, wilde kamperfoelie
naast de niet wilde narcis en natuurlijk de Pontische rododendron, die mag natuurlijk op zo’n
landgoed niet ontbreken. Er staat een zeldzame moerascypres, een bladverliezende naaldboom, die
wel 45 meter hoog kan worden.”

11 mei 2022 Polder Mastenbroek
Het is niet het botanisch rijkste deel van onze IJsseldelta maar het landschap is er met de lange
rechte lijnen zeker wel karakteristiek. Tijdens de excursie vlakbij het dorpje Mastenbroek vonden we
met z’n zessen in totaal 108 verschillende soorten. Dat lijkt misschien niet zo veel maar voor de
polder Mastenbroek is het helemaal niet slecht.

14 mei 2022 Rhoonse grienden
Zuidelijk van Rotterdam ligt dit fantastische zoetwatergetijdengebied waar we op 14 mei met z’n
zessen zijn wezen kijken. Twee maal per dag lopen de grienden (wilgenbossen) deels onder water of
lopen in elk geval de sloten vol. Dat water komt via de Oude Maas naar het gebied toe. Daar horen
diverse bijzondere plantensoorten bij, waarvan we onder meer zomerklokje en spindotterbloem
vonden. In totaal vonden we 172 verschillende soorten. Later in de middag bezochten we nog een
heel ander biotoop, namelijk het Rotterdamse havengebied; dat leverde nog eens 67 waarnemingen
op.

8 juni 2022 Espel
Door een indrukwekkende hoosbui startte deze excursie iets later dan gepland maar er was
voldoende tijd om Espel, een dorpje in de Noordoostpolder ten westen van Emmeloord, te
inventariseren. Dit bezoek stond in het teken van het ‘witte gebieden’-inventarisatieproject van
FLORON, bedoeld om gegevens te verzamelen in ‘uurhokken’ (5×5 km) waar normaal maar weinig
plantenliefhebbers rondstruinen. Al met al vonden we met z’n drieën 146 verschillende soorten,
helemaal niet slecht voor deze contreien. Later in het jaar ben ik nog eens terug geweest om een
ander hok te inventariseren. Dat leverde niet zo veel nieuws op.

11 juni 2022 Silberberg
Een lange dag excursie, wat komt door de flinke afstand van Kampen en ook omdat daar zo veel te
zien is dat je maar met moeite weer weg komt. Eerst maar eens naar Osnabrück voor de traditionele
Kaffee & Kuchen. Intussen laadde de auto op, ook erg handig. Daarna gingen we het veld in. Eerst de
Silberberg op met dat prachtige schraalgrasland dat vol staat met soorten die je in Nederland vrijwel
nergens tegen komt. De middag besteedden we met een wandeling aan de zuidzijde van de
heuvelrug, bij Lienen. Dat was een fraaie en ook fysiek indrukwekkende wandeling waar we haast ten

onder gingen tussen de adelaarsvarens. Inmiddels was het wel etenstijd, die we bij een
‘Gutbürgerliche Küche’ in Lengerich doorbrachten. Daar ontdekten we nog een derde excursiedoel
dat vlakbij was en natuurlijk na het eten ook nog even verkend moest worden. Al met al deden we
met z’n drieën liefst 377 waarnemingen, waaronder dus veel spectaculaire soorten. Deze
waarnemingen komen trouwens niet in NDFF omdat dat alleen voor Nederlandse waarnemingen is
bedoeld. Ze zijn met Obsmapp ingevoerd en zijn in te zien op de website observado.org.

25 juni 2022 Katwijk
Ook deze excursie had in totaal zes deelnemers. We bezochten de Coepelduynen, een fraai Natura
2000-gebied tussen Katwijk en Noordwijk. We hebben ons er de hele dag vermaakt, wat in totaal 254
waarnemingen opleverde. Daaronder tal van bijzonderheden van deze kalkrijke duinen, zoals
duinaveruit, rode aardbeispinazie en bitterkruidbremraap.

31 augustus 2022 Mandjeswaard

Weer een excursie in de buurt, van de Mandjeswaard hebben we nog niet zo heel veel gegevens
verzameld. In de buurt van het pontje keken we met z’n tweeën rond tot het donker was. Langs het
Ganzendiep was nog wel het een en ander te vinden, voor de rest was het helaas erg droog en warm.
Dat leverde al met al toch nog 99 soorten op, lang niet slecht!

27 augustus 2022 Heumense Schans en Mookerheide
De laatste excursie van het seizoen reden we naar het heuvelland zuidelijk van Nijmegen. Regelmatig
met uitzicht op de Maas keken we rond in het droge heidegebied. Gelukkig was er nog veel te
vinden; met z’n zevenen vonden we in totaal 212 verschillende soorten. Erg mooi gebied, we liepen
helemaal zuidwaarts door tot we water tegen kwamen, het minibeekje dat van de Sint Jansberg naar
de Maas stroomt. Dat leverde toch weer wat nieuwe soorten op.

Besluit
Ook in 2023 willen we ‘gewoon’ weer een mooi programma voorbereiden. U bent als vanouds van
harte welkom om ook mee te gaan! De plantenwerkgroep telt inmiddels zo’n tien vaste of geregelde
excursiedeelnemers. Daar mogen best nog wel mensen bij!
Namens de plantenwerkgroep, Niels Jeurink, 29 januari 2023