Plantenwerkgroep, excursie naar Fochteloërveen 19-9-2015

collageBitter en Zoet


Bitter was de regen toen we vertrokken,

zoet de zon toen we aankwamen.

Bitter waren de muggen,

zoet de bramencake.

Bitter het leven voor de (Noorse) gevangenen, opgesloten in Veenhuizen in de in bedrijf zijnde gevangenissen,

zoet het cultureel erfgoed van Veenhuizen dat zo mooi gerestaureerd is.

Bitter het enige wandelpad in het Fochteloërveen, dat zo zompig was, dat het water zelfs met laarzen aan, nog te hoog kwam,

zoet het prachtige uitzicht bij ondergaande zon vanuit de uitzichttoren.


We vertrokken dus op zaterdag de 19e in de stromende regen vanuit Kampen, maar naarmate we noordelijker kwamen werd het steeds lichter en toen we aankwamen in Veenhuizen scheen de zon! Daar deden we ons eerst te goed aan koffie met bramencake  bij Hotel Restaurant Bitter en Zoet. Fochteloërveen 2015-09-19 001Veenhuizen vormde oorspronkelijk een veen-ontginningsdorp dat reeds wordt genoemd in 1381 als Veenhuysen. In 1823 veranderde het aanzien van het dorp volledig toen er drie grote gestichten voor bedelaars, landlopers en wezen werden gebouwd. De Maatschappij van Weldadigheid wilde de armen door middel van arbeid op het land en in de venen ontwikkelen. Veenhuizen is dus gebouwd met stichtelijke bedoelingen. De namen van de gebouwen getuigen hier nu nog van, zoals Bitter en Zoet.

Fochteloërveen 2015-09-19 010 vele wegenNa de koffie parkeerden we de auto aan de noordkant van het Fochteloërveen bij een kantoor van Staatsbosbeheer. Aan deze noordkant is een bosstrook met rabattenbos (smalle stroken bos, gescheiden door greppels): het Bankenbosch. De eerste verrassing was dat dit een uitstekend varenbos is, waarvoor SBB een informatiepaneel heeft geplaatst met de belangrijkste varens die er te vinden zijn. We zagen ze niet allemaal, maar wel bijna, met als toppers Smalle beukvaren, Koningsvaren en Dubbelloof.

Fochteloërveen 2015-09-19 012 Fochteloërveen 2015-09-19 016 Brede stekelvaren Fochteloërveen 2015-09-19 018 Wijfjesvaren Fochteloërveen 2015-09-19 022Fochteloërveen 2015-09-19 041 Dubbelloof Fochteloërveen 2015-09-19 062 , mannetjesvaren

Ook boeiend aan dit bos, zijn de vele verschillende soorten naaldbomen, zoals de Reuzenzilverspar, Hemlockspar en Sitkaspar.

We hadden al heel wat gezien voor we aankwamen bij het Fochteloërveen. De lunch kostte ons niet veel tijd, want de muggen aten (van ons) mee, en in beweging heb je er net iets minder last van.

In de woorden van Ellen: ‘Ook hebben we die dag bijzonder veel deelnemers aan de excursie gehad. Ze waren echter de hele tijd  nadrukkelijk aanwezig  en maakte constant prikkende opmerkingen. Steeds de neiging om ze van me af te slaan. De volgende excursie gaan we ze weigeren.’

Fochteloërveen 2015-09-19 066 Fochteloërveen 2015-09-19 070 Fochteloërveen 2015-09-19 076, observatieplateau Fochteloërveen 2015-09-19 084Fochteloërveen 2015-09-19 092 Fochteloërveen 2015-09-19 095

Het Fochteloërveen is een van de weinige hoogveengebieden in Nederland, in beheer bij Natuurmonumenten. In Europees perspectief zijn de laagvenen zeldzamer, maar binnen Nederland is dat dus precies andersom.

Het is een uitgestrekt gebied op de grens van Friesland en Drenthe. Aan de west- en zuidzijde is het gebied de laatste jaren flink uitgebreid, waardoor het water nu minder uit het gebied kan wegstromen dan voorheen. Door de verhoogde waterstand kan het veen er weer beter groeien. Nu zijn de compartimenten met dijkjes en sluisjes voor het regelen van die waterstand nog goed te zien. Op den duur moet dat allemaal aan elkaar gaan groeien.

Wat ik een beetje jammer vind aan de toegankelijkheid van het gebied is dat er maar 1 fietspad dwars door heen loopt, met een klein zijpaadje voor wandelaars naar een soort vlot, en een wat langer zijpad, wat dus te zompig was voor ons, om helemaal uit te lopen. Fietsers en voetgangers zijn tot elkaar veroordeeld, wat meestal goed gaat, op één slecht gehumeurde fietser na. Hoewel: misschien had hij zich goed ingeleefd in de legenden van de streek gezien zijn opmerking: ‘kun je niet aan de kant gaan, trol’.Fochteloërveen 2015-09-19 089 Tijgerspin buikzijde

Het gesprek kwam natuurlijk ook op biodiversiteit. Zowel het eerdere bos, als dit hoogveen zijn arme gebieden, uit oogpunt van soortenrijkdom, maar rijk uit oogpunt van enkele elders in Nederland weinig voorkomende soorten.  Een grote biodiversiteit is dus niet zomaar een pluspunt. Veel heide dus (vooral Struikheide en Dopheide), bijbehorende bessen (Veenbes, maar ook  Cranberry en Trosbosbes die prachtig aan het verkleuren was). Veenpluis, ook mooi  aan het verkleuren, en Eénarig wollegras. En de meer bijzondere waarnemingen: langs één van de poeltjes Witte snavelbies, Rossig fonteinkruid in een sloot en langs het fietspad, Scherpe fijnstraal.

Mooi waren ook de tijgerspinnen die hun herfstwebben tussen de heide aan het weven waren.

Fochteloërveen 2015-09-19 098 Rodekool zwam Fochteloërveen 2015-09-19 108 Fochteloërveen 2015-09-19 110 onderwerp komt dichtbij Fochteloërveen 2015-09-19 111 Fochteloërveen 2015-09-19 119 - kopie Fochteloërveen 2015-09-19 124

We besloten dat het te ver was om het veen helemaal te doorkruisen naar de uitzichttoren, dus reden we met de auto om en dan merk je pas hoe groot dit natuurgebied inmiddels is. Vanaf de andere kant weer een kleine boswandeling tot die mooi vormgegeven toren, vanwaar we een prachtig uitzicht hadden in het avondlicht. Helaas zonder kraanvogels of slangenarend.

Inmiddels was het al tegen achten, zodat het even zoeken was naar een restaurant met een keuken die nog open was. Dat vonden we bij Dieverbrug waar we deze afsluiting van het seizoen van de plantenwerkgroep vierden met een voor-elk-wat-wils wok-maaltijd.

We gaan het programma voor volgend jaar nog samenstellen, maar ik kan me er nu alweer op verheugen!

Fochteloërveen 2015-09-19 026 Haarmos Fochteloërveen 2015-09-19 034 Hennepnetel Fochteloërveen 2015-09-19 050 Heksenkruid Fochteloërveen 2015-09-19 054 Rankende helmbloem

En de statistieken: ondanks de beperkte biodiversiteit kwamen we op 197 verschillende soorten verspreid over  6 telhokken.

Tekst: Toos Lodder

Foto’s: Heleen Strikkers

Klik op een foto om deze te vergroten en linksboven op pijl terug om terug te gaan naar de tekst.

Plantenwerkgroep, excursie Regge 22-08-2015

Regge collage Gonny

Om half 10 vertrekken we uit Kampen op zoek naar een leuke plek voor ons traditionele koffie momentje. Op het terras bij hotel MooiRivier in Dalfsen genieten wij even later, samen met vrijpostige wespen, van ons gebakje en het fraaie plekje langs de Vecht.

Na deze goede start vertrekt het gezelschap naar natuurgebied De Velderberg, Hier meandert De Regge, de grootste zijrivier van de Overijsselse Vecht , weer door de graslanden. Langs de Regge is de laatste jaren veel veranderd. Op veel plaatsen direct langs de rivier is grond aangekocht door Natuurmonumenten en Landschap Overijssel voor het Reggeherstelproject.

In de vorige eeuw is ten behoeve van de scheepvaart de Regge vergroot en gekanaliseerd, Het water werd hierdoor sneller afgevoerd, zodat de omgeving ook ‘s winters droog bleef. Inzichten met betrekking tot waterbeheer zijn inmiddels veranderd. Tegenwoordig willen we regenwater zoveel mogelijk vasthouden op de plek waar het valt. Zo kunnen we overstromingen verderop voorkomen en verdroging in de zomer tegengaan. Het Reggeherstelproject houdt o.a. in dat oude Reggearmen worden uitgegraven en aangesloten op de hoofdstroom. Het zand dat vrijkomt bij het uitgraven wordt tijdelijk opgeslagen. Dit zand zal later worden gebruikt om de gekanaliseerde loop af te dammen, zodat de oude meanders weer de loop van de rivier bepalen. De delen tussen de dammen zullen langzaam vol groeien en een moerasachtig karakter krijgen. (bron: Informatiebord Landschap Overijssel)

Regge, 2015-08-22 002 Regge, follow the leader 2015-08-22 023 Regge, het water 2015-08-22 007Regge Hemelsleutel, 2015-08-22 016 Regge, Kartuizeranjer 2015-08-22 012 Regge, sprinkhaan 2015-08-22 022

De Velderberg is een prachtig  afwisselend gebied geworden. We wandelen een rondje door het gebied. Langs een maïsveld richting de rivier, waar we o.a. glanshaver, jacobs- en duinkruiskruid, gele waterkers, egelskop, gele plomp, kattenstaart, vlasbekje, wolfspoot, moerasandoorn, amandelwilg tegenkomen en een prachtige weidebeekjuffer die ook hoort bij dit soort omstandigheden. Op een hoger en droger stukje staat zandblauwtje, zandzegge, hazenpootje, klein vogelpootje, zandteunisbloem, grasmuur, hemelsleutel en waarschijnlijk een kartuizeranjer. Dat zou heel mooi zijn, want dit is een rode lijst soort. (06-10-2015 wordt de waarneming goedgekeurd).

Over een bruggetje over een overloop. Een berging voor hoog water. De natuurlijke dynamiek van het water is hier heel mooi te zien in de bochten van de rivier, waar het water de buitenbochten uitschuurt en in de binnenbochten grond afzet.

In een stukje land dat duidelijk regelmatig onder water loopt vinden we ruige zegge, moeraswalstro, kruipende boterbloem, kleine watereppe, waterpeper, grasklokje, tengere rus, maar ook vliegen er blauwtjes, heidelibellen en horen we krekels. Een vis springt even op uit het water, verderop lacht een groene specht. Zo moet het hier vroeger ook zijn geweest.

Tijd voor een lunchpauze, gezellig zittend op het gras en discussiërend over de juiste opvang van regenwater in rechte bouwmarkt emmers . Tsja, wat zullen we daar nu van zeggen.

Regge, 2015-08-22 034 Regge, 2015-08-22 036 Regge, 2015-08-22 054Regge het water, 2015-08-22 027 Regge, zandoogje 2015-08-22 052 Regge, 't Einde 2015-08-22 048

Het gebied is erg afwisselend. Lopend langs een donker bos, waar nauwelijks iets op de bodem groeit, kom je wat lager in een prachtig drassig gebied met fraaie plassen. Water peper, watergentiaan, waterpest, klein kruiskruid, moerasrolklaver……..Het is behoorlijk warm en daarom heerlijk om vervolgens in de schaduw te kunnen lopen van een voedselrijk loofbos met salomonszegel vol donkere bessen, zoete kers, aalbes, bos aardbei, smalle en brede stekelvaren, adelaarsvaren en mooie roze winterpostelein. Aan het eind van het bospad een prachtige boerderij, met recht ‘t Einde genoemd. Er staat doornloze braam, maar pas op, er zitten wel venijnige stekels aan.

We lopen het bos uit en langs weidegebied met geklepelde berm (soorten arm)  Wel staat er een stoere Gelderse roos vol prachtig oranjerode bessen. Bij de appelboom rechtsaf. Langs mooi akkertje (enk) met o.a. valse kamille (z), weer richting parkeerplaats.

Op naar natuurgebied De Tatums, Geen idee waar de naam vandaan komt, maar de betekenis van Tatum  “brenger van vreugde” past helemaal bij dit gebied. Er is hier een fraaie houten brug gebouwd, waar een groepje jongens met veel plezier en bravoure vanaf springen in het verkoelende water. En wij genieten van een dras stukje oever met driedelig tandzaad, zwart tandzaad, fascinerende faciatie (vergroeiing) bij riet, knikkend tandzaad en een mooi gekleurde tijgerspin en een leuke vondst: inheemse guldenroede (helaas uitgebloeid).

Regge bord De Tatums, 2015-08-22 064 Regge, inheemse guldenroede 2015-08-22 087 Regge, 2015-08-22 084tijgerspinn foto Gonny Regge, Gonny en Ellen in actie 2015-08-22 083 Regge koningsvaren, 2015-08-22 104

Niels is eerder in dit gebied geweest en weet dat hier ergens de moeraswolfsklauw en grote wolfsklauw te vinden is. In een klein open stukje in het bos, bedekt met een zacht verend tapijt van mossen, varentjes en kleine struikjes dopheide vindt Niels als eerste enkele plantjes moeraswolfsklauw. Na veel zoeken vinden we 3 plantjes grote wolfsklauw. Rode lijstsoort: zeldzaam. Dik tevreden lopen we terug richting het pad en dan staan we met veel oh ’s en ah ’s voor een groot veld met grote wolfsklauw in bloei. Wat ongelooflijk mooi.

Maar Niels zou Niels niet zijn, als hij het mooiste niet bewaard voor het laatst. Aan de rand van het veld vinden we ineens ook kleine wolfsklauw. Heel verrassend van vorm. Het lijken net mini cipressen. Deze plant is zeer zeldzaam, er zijn maar 10 groeiplaatsen in Nederland. Rode lijst: ernstig bedreigd !

 

Regge, 2015-08-22 111 Regge grote wolfsklauw met uitlopers, 2015-08-22 108 Regge Kleine Wolfsklauw, 2015-08-22 112 Regge, 2015-08-22 093 Regge Jasione en vleugeltjesbloem, 2015-08-22 092 Regge moeraswolfskleuw, 2015-08-22 102

Terug op het pad lopen we nog even naar de oever van de Regge voor de cyperzegge, Op het pad viltkruid (ook rode lijst soort) moerasdroogbloem. Weer over de prachtige houten brug. Nog even snel een blik werpen op de waterpartij aan de rechterkant: watergentiaan en krabbenscheer. Een bijna lichtgevende gele bloem trekt de aandacht: de waterteunisbloem. De eerste keer dat Niels deze in Nederland ziet en dat wil heel wat zeggen.

Regge Waterteunisbloem, 2015-08-22 114 Regge hekwerk, 2015-08-22 120

Voldaan lopen we richting auto en vinden een gezellig eethuis, waar we in de tuin genieten van een pannenkoek. Het was weer een leuke dag in een schitterend gebied met aangenaam gezelschap. In het totaal hebben we 238 soorten gezien, waaronder heel bijzondere.

Verslag: Ellen van Knippenberg

Foto’s: Gonny Sleurink en Heleen Strikkers

Regge koffie, 2015-08-22 016

 

Plantenwerkgroep, excursie naar Ramspol 19 augustus 2015

collage

 

Ramspol is het punt waar Kampereiland en Noordoostpolder elkaar bijna raken. Voor de inpoldering was Ramspol een onbedijkt eilandje in de Zuiderzee ter grootte van 5.83 ha voor de Overijsselse kust ter hoogte van Kampen.

Het eilandje was genoemd naar Everhard Ram (1614-1681), burgemeester van Kampen en van 1677 tot zijn overlijden in 1681 gedeputeerde van Overijssel naar de Staten Generaal. Ramspol werd verhuurd aan een pachter van een van de pachterven op het Kampereiland. In 1852 werd dit eilandje door de aanleg van een krib van 800 meter lengte verbonden met het Kampereiland. De oprit naar de Ramspolbrug in de weg van IJsselmuiden naar Ens, de N 765, loopt over die vroegere krib.

Na het aanleggen van de dijk van de Noordoostpolder en het droogmalen van die polder werd er in 1941 een werkkamp met de naam Ramspol aangelegd aan de kant van de Noordoostpolder aan de dijk. Hier werden arbeiders gehuisvest die werkten aan het in cultuur brengen van de net drooggevallen polder. Aanvankelijk vond de verbinding met het Kampereiland plaats met een baileybrug over de Ramsgeul en een pont over het Ramsdiep, maar na 1952 lag er een brug.

Naast de brug in de rijksweg ligt de balgstuw. Komend vanuit de Noordoostpolder is het perceel grasland op het Kampereiland direct rechts na de brug en de balgstuw een deel van de vroegere Ramspol. Het gehucht in de Noordoostpolder direct naast de brug met slechts enkele woningen en boerderijen wordt samen met brug en balgstuw tegenwoordig Ramspol genoemd.


De avond is mooi, het water blak.

het water is blak

 

Na wat omzwervingen bereiken alle deelnemers, een enkeling komt van heinde of ver, uiteindelijk het startpunt van de excursie, de Balgweg, ten westen van de Ramspolbrug. We mogen deze avond 2 nieuwe deelnemers begroeten en enthousiast gaan we op stap op zoek naar bijzonderheden.

De dijk wordt  afgeschuimd: geel walstro, glad walstro en duifkruid? Nee: geen duifkruid, Scabiosa columbaria, zoals de ook tuinliefhebbers in de groep denken, maar beemdkroon, Knautia arvensis. De planten lijken in eerste instantie wel op elkaar maar het verschil zit in het blad en de bloembodem.

Wij zien het verschil en proberen het in onze oren te knopen. Het Knoopkruid (Centaurea jacea), dat verderop op de dijk groeit, werkt hieraan echter niet mee maar vergroot wel het puzzelplezier.

Enkele kenmerken:

Knautia arvensis, beemdkroon

Knautia arvensis, beemdkroon

Beemdkroon, Knautia is een vaste plant. De plant wordt 15-60 cm lang en heeft grijsgroene bladeren. De onderste bladeren heel en de bovenste veerspletig. Beemdkroon heeft een vertakte wortelstok (rizoom) en soms ook uitlopers. De stengel is door zeer korte haren grijs en door de langere haren stijf behaard. Beemdkroon bloeit met lila bloemen vanaf juni tot de herfst. Ook komen soms witte of gele bloemen voor.

 

Scabiosa_columbaria, duifkruid

Scabiosa_columbaria, duifkruid

Duifkruid, Scabiosa wordt 30-90 cm hoog. De onderste bladeren zijn liervormig tot lierdelig en hebben een grote eironde eindlob. De verdere bladeren zijn fijner gedeeld en een- of twee maal veerspletig. Duifkruid bloeit van juli tot september met roodachtig lila, soms wittebloemen, die in een 1,5-3,5 cm breed hoofdje zijn gerangschikt. De zoom van het vliezige, bijzonder omwindsel (omwindsel van schutbladeren) staat breed uit. Op de bloembodem staan stroschubben. De vrucht is een nootje.

Vroeger werd er geen verschil gemaakt tussen beide soorten.

Knoopkruid, Centaurea jacea

Knoopkruid, Centaurea jacea

Knoopkruid, Centaurea. De overblijvende plant wordt 30-70 cm hoog. De bovenste bladeren zijn ongedeeld en staan afwisselend langs de stengel. De onderste bladeren zijn meestal bochtig tot veerspletig. De bloemhoofdjes zijn 2-4 cm breed. Ze bestaan uit roze tot roodpaarse buisbloemen. De randbloemen hiervan zijn vergroot en steriel. Door het vergroten en het opzij staan lijken ze op lintbloemen. De omwindselbladen in de bovenste helft hebben een afgescheiden, gestekeld aanhangsel. De bloeiperiode loopt van juni tot in de herfst.

We vervolgen onze weg en vinden onder andere goudhaver, akkerdistel, muskuskaasjeskruid

muskuskaasjeskruid

muskuskaasjeskruid

(van Jan moeten we even ruiken), wederik, rolklaver, boerenwormkruid (dit werd vroeger in de huizen opgehangen om met de geur ervan vliegen te verdrijven), hopklaver, harig wilgenroosje.

Op het natte gedeelte: mannetjesvaren, moerasandoorn, het onder tuinlieden overgewaardeerde heermoes en zevenblad, smalle weegbree en moerasmelkdistel (niet bepaald moeder’s mooiste.)

Er volgt een stevig debat over een eenzame verschijning tussen de grassen. De plant lijkt sterk op echte marjolein (Origanum majorana), maar het kan ook wilde marjolein zijn (Oreganum vulgare).

De echte marjolein is afkomstig uit het oosten van het Middellandse Zeegebied. Door de oude Grieken werd marjolein samen met peterselie als middel tegen een kater gebruikt. Men vlocht er een krans mee en zette die op het hoofd tijdens de feestmaaltijd.

Er is maar 1 exemplaar dus een krans vlechten zit er niet in en om te voorkomen dat wij een kater overhouden aan deze plant noemen we hem Origanum ‘Ramspoliana’!

Origanum 'Ramspoliana'

Origanum ‘Ramspoliana’

Wij vervolgen onze weg richting de loopsteiger van de balgstuw en noteren nog:, teunisbloem, krulzuring, veenwortel (vlekken op blad), st. Jacobskruiskruid, smalle wikke, luzerne, morgenster, klein hoefblad, moeraskruiskruid, koninginnekruid, engelwortel, wolfspoot, witte en citroengele honingklaver, zeegroene rus, mannagras, valse voszegge, bijvoet, Canadese fijnstraal, dauwbraam, meidoorn en diverse soorten wilg, waaronder schietwilg.

Aan het eind van de avond heeft Niels 92 soorten op de teller staan. En dan is het donker en gaan we naar huis.

Verslag: Heleen Strikkers

Foto’s: Gonny Sleurink en Heleen Strikkers