Plantenwerkgroep: excursie Zalkerwaard 17 juni 2020

Eén van de slechts vier excursies die de plantenwerkgroep in 2020 kon organiseren voerde ons naar Zalk. Naar de ‘Zalkerwaard’ om precies te zijn, het graslandgebied tussen het Zalkerbos en de IJssel. We kwamen daar al vaker en het is altijd weer een feest om zo veel bijzondere plantensoorten dicht bij elkaar te kunnen zien. Dat is zeker niet altijd zo geweest trouwens. Lange jaren was dit perceel in agrarisch gebruik en werd er lustig mest geïnjecteerd. Dat is natuurlijk niet gunstig voor wilde planten, en alleen in de smalle wegberm langs het Veerpad kon je zien dat er misschien wel goede mogelijkheden waren voor ontwikkeling van stroomdalgrasland. Hier vond je soorten als sikkelklaver, wilde kruisdistel en geoorde zuring. Veel akkerhoornbloem ook. Niet zo verrassend, met de Vreugderijkerwaard aan de andere kant van de IJssel zo dicht bij. Dat door de Vereniging Natuurmonumenten beheerde natuurgebied omvat een zeer bijzonder stroomdalgrasland, een van de meest bijzondere van Nederland.

Wat een stroomdalgrasland is? Een grasland op droge zandige kalkrijke bodems in het rivierengebied. Zand dat door de rivier wordt afgezet. Niet per sé tijdens overstroming, het stroomdalgrasland wordt eigenlijk hoogst zelden overstroomd. Maar het zand wordt door de rivier op de oever afgezet, droogt en waait vervolgens ‘het land op’. Het zand maakt dat het er in de zomerperiode heel droog kan zijn. En zeker waar het op rivierduintjes ligt stroomt regenwater ook nog eens snel naar beneden, wat het nóg droger maakt. De zon doet de rest. Als plant moet je dus van goeden huize komen om er te kunnen overleven; niet zo vreemd dus dat het vooral soorten zijn die meer in het warmere Midden-Europa voorkomen. In het voorlopig nog koelere Nederland overleven die planten bijna alleen in het stroomdal van de grote rivieren, vandaar de naam.

De kans voor de natuur kwam hier met het ‘programma’ Ruimte voor de Rivier. Eén van de projecten was de zomerbedverlaging tussen de Molenbrug en de Eilandbrug. Een stukje stroomafwaarts dus maar de verdroging die daardoor bovenstrooms kon ontstaan kon ook tot verdroging leiden in Scherenwelle en bij Zalk. Met alle gevolgen voor de natuur van dien. De schade werd ‘significant’ genoemd en dat maakte compenserende maatregelen nodig. Het Zalkerbos werd op enkele plaatsen uitgebreid en het open gebied tussen het Zalkerbos en de IJssel werd in de winter van 2015/2016 minutieus afgegraven. Zo precies dat het reliëf met de zo bijzondere stroomruggen nog goed herkenbaar bleef terwijl de voedselrijke bouwvoor wel werd verwijderd. Er is na deze inrichtingsmaatregelen voor gekozen hooi in het gebied te verspreiden uit het stroomdalgrasland bij Brummen (Cortenoever). Ook is een bedreigde populatie van wilde averuit hierheen ‘verhuisd’ en is ook geëxperimenteerd met duifkruid, een in onze contreien erg zeldzame en bedreigde graslandbewoner.

Woensdagavond 17 juni zijn we er wezen kijken met een zestal plantenwerkgroepers. Het was onze eerste excursie in dit nare Corona-seizoen en iedereen snakte naar een excursie. Erg fijn om weer naar buiten te kunnen, al waren er zeker ook nog veiligheidsmaatregelen die je in acht moest nemen. Maar eenmaal daar was de anderhalve meter afstand geen enkel probleem. Een probleem was wel een fikse onweersbui die we halverwege de excursie over ons heen kregen. Heel indrukwekkend. Maar na de bui, kort maar hevig, ging de excursie gewoon nog even door.

Zeker voor de gemeente Kampen is een zo grote rijkdom aan bijzondere plantensoorten uniek te noemen! In totaal vonden we 157 verschillende soorten. En wat dan zoal? Een reeks aan bijzonderheden zoals gezegd: de wilde averuit staat her en der in het terrein maar al vlakbij de entree struikel je er bijna over. De soort is er heel vitaal, wat eigenlijk in contrast lijkt met de grote zeldzaamheid van de soort in Nederland: met een tiental groeiplaatsen in het rivierengebied en nog een handvol plekken daarbuiten waar de soort vermoedelijk geïntroduceerd zal zijn heb je het wel gehad. En het bleef niet bij de wilde averuit. Duifkruid, ook al genoemd en ook vitaal op diverse plekken. Veel andere stroomdalsoorten ook, waarvan we vanavond in elk geval bevertjes, cipreswolfsmelk, handjesgras, rapunzelklokje en de ook al heel bijzondere brede ereprijs zagen. Veldsalie ook, een bijzondere lipbloemige die in het rivierengebied helaas ook al heel zeldzaam is geworden. En zo kan je doorgaan! Zacht vetkruid, geoorde zuring, Duits viltkruid, het staat er allemaal. En dan heb ik de bijzondere soorten van nattere biotopen nog niet eens genoemd. Nieuwsgierig geworden? Als het allemaal weer veilig kan gaan we er zeker nog eens kijken, dus houd het excursieprogramma van de plantenwerkgroep in de gaten!

Verslag en foto’s: Niels Jeurink